ความปลอดภัยของอาคารหลังเกิดเหตุเพลิงไหม้
ทุกท่านรู้หรือไม่ว่าในพื้นที่กรุงเทพมหานครมีอัตราการเกิดเพลิงไหม้มากน้อยแค่ไหน ข้อมูลจาก สำนักงานป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กทม. พบว่า ในพื้นที่ กทม. “อัคคีภัย” นับเป็นสาธารณภัยที่เกิดขึ้นบ่อยอันดับต้น ๆ โดยสาเหตุส่วนใหญ่มาจาก ไฟไหม้หญ้าและการเผาขยะ รองมาคือ ไฟฟ้าลัดวงจร ในปี 2563 มีการเกิดอัคคีภัย โดยสาเหตุเกิดจากไฟไหม้หญ้า/ขยะ 2,554 ครั้ง ไฟฟ้าลัดวงจร 629 ครั้ง และในปี 2564 ช่วง 3 เดือนแรกที่ผ่านมามีการเกิดอัคคีภัย โดยสาเหตุเกิดจากไฟไหม้หญ้า/ขยะ 712 ครั้ง ไฟฟ้าลัดวงจร 104 ครั้ง สถานที่เสี่ยงเกิดอัคคีภัยใน กทม. ส่วนมากอยู่ในพื้นที่ชุมชนหนาแน่น อาคารขนาดใหญ่ อาคารสูง โรงงานอุตสาหกรรม ศูนย์การค้า สถานบันเทิง
Ch.ChooChuay, 2013 กล่าวถึงโครงสร้างกับอัคคีภัยว่า เมื่อเกิดอัคคีภัยแล้ว ทำให้เกิดความเสียหายต่อชีวิตและทรัพย์สิน ซึ่ง 90% ของการเสียชีวิต เกิดจากควันไฟในอาคาร ผลเสียหายต่อมาคือ เกิดการเสียสภาพใช้งานของอาคาร โอกาสที่จะนำอาคารที่ผ่านการเกิดอัคคีภัยมาใช้งานต่อมีน้อยมาก ต้องทุบทิ้งแล้วสร้างขึ้นมาใหม่ วัสดุทุกชนิดอ่อนแอลง เมื่อได้รับความร้อน ทำให้เกิดการเสียกำลัง (Strength) เสียความแข็งแรง (Stiffness) เกิดแรงอัดจากการยึดรั้ง มีการโก่งจากการยึดรั้ง ความโค้งขององค์อาคารที่เพิ่มขึ้นจาก Thermal gradient ตลอดความลึก การเสียความคงทน (Durability) ส่วนโครงสร้างหลักของอาคาร ประกอบด้วย ฐานราก เสา คาน คานซอย พื้น เป็นส่วนประกอบหลัก
อาคารที่ก่อสร้างด้วยวัสดุที่ไม่ได้มาตรฐาน เป็นเหล็กสำเร็จรูปที่ไม่ทนไฟจะถล่มลงราบเป็นหน้ากลอง ฉะนั้น เมื่อเกิดการวิบัติหรือได้รับความเสียหาย อันเนื่องมาจากความร้อน จะมีความรุนแรงได้หลายระดับ ถ้าการได้รับความเสียหายนั้น ทำอันตรายตรงจุดการวิบัติที่รุนแรง และตรงประเภทของวัสดุก่อสร้าง เช่น โครงสร้างที่เป็นเหล็กมีอุณหภูมิวิกฤติ จากความร้อนเท่ากับ 550 องศาเซลเซียส และเกิดการผิดรูปไป 60 % อันเนื่องมาจากความร้อน อ่อนตัวแล้วพังลงอย่างช้าๆ อุณหภูมิเปลวไฟที่ประมาณ 1,200 องศาฟาเรนไฮต์ หรือ ประมาณ 650 องศาเซลเซียส ก็เพียงพอที่จะทำให้โครงสร้างที่เป็นเหล็กนั้นเสียหายได้
ส่วนโครงสร้างคอนกรีต ซึ่งเป็นโครงสร้างที่นิยมใช้สร้างบ้าน สำนักงาน ตึกสำนักงาน ต่าง ๆ คอนกรีตเมื่อได้รับความร้อนมากกว่า 300 องศาเซลเซียสขึ้นไปผนวกกับระยะเวลาของการลุกไหม้ ก็จะทำให้คุณสมบัติของคอนกรีตเปลี่ยนแปลงไป เช่น เกิดการเสื่อมสภาพของ Hydrated parts (เนื้อคอนกรีตเสียสภาพการยึดเกาะและอ่อนแอ) เกิดการเสื่อมสภาพของมวลรวม เกิดความเค้นเป็นจุด เกิดการแตกร้าวขนาดเล็ก แต่ความเสียหายที่เกิดกับโครงสร้างอาคารที่เป็นคอนกรีต จะเกิดความเสียหาย หรือพังทลาย อย่างทันทีทันใด เมื่อนักดับเพลิงทำการเข้าดับเพลิงต้องพิจารณา จุดต้นเพลิง รูปแบบอาคาร ประเภทอาคาร ระยะเวลาของการลุกไหม้ ประกอบการพิจารณาตัดสินใจ โดยต้องพึงระลึกถึงความรุนแรงตามกลไกการวิบัติ อย่างไรก็ตาม การประเมินรูปแบบโครงสร้างอาคาร ระยะเวลา และปัจจัยอื่น ๆ เพื่อให้การปฏิบัติการดับเพลิงนั้น ปลอดภัย ต้องพิจารณาถึงน้ำหนักของอาคารที่เพิ่มขึ้นจากน้ำที่ได้จากการดับเพลิง ด้วย เพราะเป็นปัจจัยที่ส่งผลให้โครงสร้างอาคารนั้นพังทลายเร็วขึ้น อ่านเพิ่มเติม
หลังเพลิงสงบ การตรวจสอบสภาพอาคาร การสำรวจสภาพความเสียหาย พื้นที่วิบัติ คานมีรอยร้าว การตรวจสอบมีวิธีการประเมินเบื้องต้นด้วยสายตา และการตรวจสอบอย่างละเอียดด้วยเครื่องมืออุปกรณ์ อาคารส่วนใหญ่ที่ก่อสร้างในประเทศไทยเป็นอาคารคอนกรีตเสริมเหล็ก ซึ่งมีอัตราทนไฟอยู่ช่วงระยะเวลาหนึ่ง ต่างจากอาคารโครงสร้างเหล็กหรือไม้ที่สูญเสียกำลังและเกิดการวิบัติได้ภายในเวลาอันรวดเร็ว อาคารโครงสร้างคอนกรีตเสริมเหล็กที่เป็นอาคารตึกแถวหรืออาคารขนาดเล็ก ๆ ทนไฟได้ประมาณ 30 นาที ส่วนอาคารสูงหรืออาคารใหญ่พิเศษระยะทนไฟได้นานประมาณ 2–3 ชั่วโมง หลังจากนั้นมีโอกาสถล่มได้ตลอดเวลา การเข้าไปสำรวจ รื้อถอน หรือปรับปรุงอาคารที่ถูกไฟไหม้เกินเวลาดังกล่าวจะต้องดำเนินการโดยผู้เชี่ยวชาญเท่านั้นเพราะบางกรณีต้องเสริมกำลังโครงสร้างก่อนการดำเนินการใด ๆ
อาคารที่เกิดไฟไหม้สามารถจำแนกความเสียหายเป็น 3 ประเภท คือ อาคารเสียหายอย่างรุนแรงซ่อมไม่ได้ อาคารที่เฝ้าระวังปานกลางซ่อมได้ และเสียหายเล็กน้อยไม่ต้องซ่อมโครงสร้าง ในเชิงของวิศวกรรมศาสตร์ต้องมีการพิสูจน์ ตรวจสอบ โดยวิศวกร
การสังเกตโครงสร้างหลักของอาคาร
โครงสร้างหลักของอาคารไม่ว่าปูนหรือเหล็ก ถ้าแสดงอาการโย้เย้ทั้งเสาและคาน พื้นสูญเสียแนวระดับ ผนังเอียง ไม่มีตัวยึด เกิดการบวมตัวของโครงสร้าง โครงสร้างนั้นใช้งานต่อไปไม่ได้ รวมทั้งเสียรูปร่างของเหล็ก ถ้าเป็นอาคารที่เป็นคอนกรีตเสริมเหล็ก ทั้งนี้โดยโครงสร้างเหล็กกับคอนกรีตต้องไปด้วยกัน วิธีการสังเกตเหล็กที่ถูกไฟไหม้แล้วใช้การไม่ได้ ให้ดูจาก สีของเหล็กถ้าถูกไฟไหม้แล้วมีสีเหมือนสนิมเพราะเหล็กเกิดอาการยืดตัว เห็นได้ชัดว่าเหล็กไม่ติดปูนแล้ว หรือเหล็กมีสภาพคดงอ ฟันธงได้ว่าโครงสร้างใช้ไม่ได้เป็นสภาพที่ปล่อยไว้ตึกอาจถล่มได้หากมีการใส่น้ำหนักหรือเกิดแรงสะเทือนขึ้นกับตึก แต่ในบางกรณี ไฟไหม้คอนกรีตจนเห็นเนื้อเหล็ก แต่เหล็กไม่ถูกความร้อนจนไหม้เป็นสีดังกล่าว แสดงว่าโครงสร้างนั้นยังใช้ได้ (แต่เพื่อความปลอดภัยควรรอการวินิจฉัยโดยวิศวกรประกอบกันด้วย)
สำหรับอาคารที่เฝ้าระวังปานกลางซ่อมได้ สังเกตได้ว่า เสาและอาคารไม่เสียรูป พื้นแอ่นตัว คอนกรีตติดผิวเหล็กกะเทาะร่อน ในตำแหน่งที่ไม่สำคัญ เสียหายเล็กน้อยไม่ต้องซ่อมโครงสร้าง สังเกตจากมีเขม่า และรอยแตกร้าว ตำแหน่งที่ไม่สำคัญ รูปทรง ไม่เสียรูป
สำหรับการตรวจสอบอาคารที่ถูกไฟไหม้ในเชิงลึก ยังต้องตรวจสอบกำลังอัดของคอนกรีตโดยจะใช้เครื่องมือเจาะคอนกรีตเพื่อตรวจสอบว่ายังรับกำลังโครงสร้างได้หรือไม่ ในกรณีที่ตรวจสอบจากภายนอกแล้วไม่แน่ใจ ส่วนสาเหตุส่วนใหญ่ของอัคคีภัยมักเกิดจากความประมาทเลินเล่อ หรือคาดไม่ถึงว่าจะเป็นไปได้ อ่านเพิ่มเติมสาเหตุที่ทำให้เกิดอัคคีภัย แต่เมื่อเกิดขึ้นแล้วย่อมนำมาซึ่งความเสียหายแก่ชีวิตและทรัพย์สิน อัคคีภัยสามารถป้องกันได้หากมีความระมัดระวังและปฏิบัติตามคำแนะนำ ทุกคนจึงควรรู้จักการป้องกัน ระงับอัคคีภัยอย่างถูกต้องและสามารถนำไปปฏิบัติจริงได้ในกรณีที่เกิดเหตุการณ์ฉุกเฉิน และเมื่อมีความจำเป็นต้องเข้าไปใช้อาคารทุกท่านควรมีความรู้และสังเกตสภาพอาคาร ทางเข้า-ออกปกติ รวมถึงทางออกฉุกเฉินเพื่อความปลอดภัยของชีวิตของตัวท่าน
รวบรวมข้อมูลโดยนางสาวพรพันธ์ ชื่นใจ
เอกสารอ้างอิง
Ch.ChooChuay. (2013). โครงสร้างอาคารกับอัคคีภัย!!!. สืบค้นเมื่อ 26 กรกฎาคม 2564, จาก http://dpm.nida.ac.th/main/index.php/articles/fire/item/192-โครงสร้างอาคารกับอัคคีภัย
Ch.ChooChuay. (2013). สาเหตุและผลกระทบของอัคคีภัย !!!. สืบค้นเมื่อ 26 กรกฎาคม 2564, จาก http://dpm.nida.ac.th/main/index.php/articles/fire/item/168-สาเหตุและผลกระทบของอัคคีภัย
Home.co.th. (2016).โครงสร้างอาคาร กับ อัคคีภัย ตึกถูกไฟไหม้ ปลอดภัยจริงหรือ. สืบค้นเมื่อ 21 กรกฎาคม2564, จาก https://www.home.co.th/hometips/topic-14211
TQM. (2021). เผยสถิติไฟไหม้ย้อนหลัง 5 ปี พร้อมสาเหตุ. สืบค้นเมื่อ 21 กรกฎาคม 2564, จาก
https://www.tqm.co.th/blog/เผยสถิติไฟไฟม้ย้อนหลัง5ปี/
ฐานเศรษฐกิจ. (2559). วสท.เตือนสัญญาณภัยอาคารเก่าเผยมีกว่า4พันแห่งในกทม.ไม่เคยตรวจสอบเลย. สืบค้นเมื่อ 12 กรกฎาคม 2564, จาก https://www.thansettakij.com/content/business/100162
วสท.แนะวิธีตรวจความปลอดภัยอาคารถูกเผา. สืบค้นเมื่อ 21 กรกฎาคม 2564, จาก http://www.thaicondoonline.com/cm-fireprotect/460-methods-of-the-security-building-was-burned
