Eco-Design การออกแบบเชิงนิเวศเศรษฐกิจ
ในอดีตแต่ละประเทศมีการพัฒนาและส่งเสริมด้านอุตสาหกรรมต่างๆ เพื่อทำให้มีกระแสเงินหมุนเวียนภายในประเทศ รวมถึงการพัฒนาการออกแบบที่มีหลักพิจารณาเพียงแค่ด้านเทคนิคคุณภาพของการใช้งาน ความเหมาะสม และผลตอบแทนในเชิงเศรษฐศาสตร์เท่านั้น
ปัจจุบันหลายประเทศตื่นตัวเริ่มหันมาสนใจให้ความสำคัญกับผลิตภัณฑ์ประเภท Eco Product เนื่องจากสภาพอากาศที่เปลี่ยนแปลงไปจนส่งผลกระทบไปทั่วโลก ก่อให้เกิดความตระหนักในเรื่องของการรักษาสิ่งแวดล้อม มีการผลักดันในหลายๆทาง เพื่อที่จะทำให้สิ่งแวดล้อมของโลกไม่ถูกทำลายมากจนเกินเยียวยา ในการประชุมสุดยอดด้านสิ่งแวดล้อม ( Earth Summit ) เมื่อปี พ.ศ. 2535 ( ค.ศ. 1992 ) มีการนำเสนอแนวคิดเรื่องของ Eco Design จากกลุ่มคณะกรรมการนักธุรกิจเพื่อสิ่งแวดล้อม (World Business Council for Sustainable Development : WBCSD ) ทางภาครัฐในหลายประเทศโดยเฉพาะประเทศที่พัฒนาแล้ว (พิพัฒน์ อภิรักษ์ธนากร, 2560)
จุดเริ่มต้นของแนวคิด Eco-design
ความจริงแล้ว Eco-design ไม่ใช่เรื่องใหม่แต่อย่างใด เพราะแนวคิดนี้เคยได้ถูกหยิบมาพิจารณาครั้งแรกในการประชุม World Conversation Strategy เมื่อปี ค.ศ. 1980 จนกระทั่งได้รับความนิยมอย่างมากในประเทศพัฒนาแล้ว เช่น สหภาพยุโรป อเมริกา และญี่ปุ่น ฯลฯ กลุ่มประเทศเหล่านี้ได้ออกข้อกำหนดและกฎระเบียบทางการค้าที่เกี่ยวข้องกับสิ่งแวดล้อมมากขึ้น เริ่มจากเรื่องการจัดการขยะ เช่น ระเบียบการจัดการเศษเหลือทิ้งจากผลิตภัณฑ์ไฟฟ้าและอิเล็กทรอนิกส์ (WEEE), ระเบียบห้ามใช้สารอันตรายบางชนิดในผลิตภัณฑ์ไฟฟ้าและอิเล็กทรอนิกส์ (RoHS), ระเบียบการใช้สารเคมีในผลิตภัณฑ์ต่างๆ (REACH), ระเบียบการจัดการซากยานยนต์ (ELV) ฯลฯ
ผลที่ตามมาคือ ทำให้ผู้ผลิตและผู้ประกอบการทั้งหลายที่ทำการค้ากับประเทศเหล่านี้ จำเป็นต้องศึกษาระเบียบและปฏิบัติตามข้อกำหนด เพื่อไม่ให้เป็นเงื่อนไขการกีดกันทางการค้า (Trade barriers) ด้านสิ่งแวดล้อม ในการส่งสินค้าไปยังกลุ่มประเทศดังกล่าว หนึ่งในแนวทางที่ผู้ประกอบการและชาวอุตสาหกรรมทั่วโลกต่างเลือกใช้เป็นแนวทางคือ Eco-design โดยยึดหลักสิ่งแวดล้อม ด้านสังคม และจริยธรรม เพื่อความยั่งยืน เพิ่มจากเดิมที่มักจะคำนึงเพียงต้นทุน ความสวยงาม การใช้งาน และความปลอดภัยเท่านั้น (ธนาคารกรุงเทพ, 2564)
ความหมายของ Eco Design
ตัวอย่างความหมายของคำว่า Eco Design จาก Dictionary of Eco design โดย Ken Yeang และ
Lillian Woo ได้ให้คำจำกัดว่า Eco Design คือ “การออกแบบอย่างยั่งยืน” เป็นการออกแบบที่มนุษย์สร้างขึ้น เพื่อรวมเรื่องเกี่ยวกับธรรมชาติเข้าไว้ด้วยกันกับการออกแบบ เพื่อป้องกันการสูญเสียพลังงาน น้ำ และวัตถุดิบต่างๆ เพื่อลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม (พิพัฒน์ อภิรักษ์ธนากร, 2560)
Eco-design ชื่อเต็มๆ ว่า Economic & Ecological Design คือ กระบวนการที่ผนวกแนวคิดด้านเศรษฐกิจและด้านสิ่งแวดล้อมเข้าไปในขั้นตอนการออกแบบและกระบวนการผลิตสินค้า โดยพิจารณาตลอดวงจรชีวิตของสินค้าเริ่มตั้งแต่จุดเริ่มต้นของการผลิตวัตถุดิบ กระบวนการผลิต การบรรจุหีบห่อ การใช้งาน จนถึงขั้นตอนสุดท้ายซึ่งเป็นการกำจัดกากเหลือใช้ หรือการนำสินค้าที่ไม่สามารถใช้งานได้แล้วหรือชิ้นส่วนบางอย่างในสินค้านั้นกลับมาใช้ใหม่ (ข่าวเศรษฐกิจ, 2547)
Eco Design เป็นการจัดการเชิงรุก จากเดิมที่ผู้ผลิตพิจารณาเพียงแค่มิติของคุณภาพ และผลตอบแทนในเชิงเศรษฐศาสตร์ ปัจจุบัน Eco Design เป็นการออกแบบที่ชี้ให้เห็นว่าผู้ผลิตมีมิติ ในเรื่องผลิตภัณฑ์ของตนเองเพิ่มมากขึ้นจากเดิมนั่นคือมิติของสิ่งแวดล้อม สังคม และจริยธรรม เรียกได้ว่าผลิตภัณฑ์ที่เกิดจากกระบวนการ Eco Design ช่วยรักษาสิ่งแวดล้อม โดยมีกลไกเชิงกลยุทธ์ (Eco-Design Strategy) ที่จะต้องคำนึงถึงในการออกแบบอย่างกว้างๆ อยู่ 7 ข้อ ได้แก่ (พิพัฒน์ อภิรักษ์ธนากร, 2560)
1. ลดการใช้ทรัพยากร/วัตถุดิบ ในการผลิตและบริการที่ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม (Reduction of low-impact materials)
2. ลดการใช้พลังงาน ลดปริมาณ และชนิดของวัสดุที่ใช้ในกระบวนการผลิต (Reduction of materials used)
3. ปรับปรุงกระบวนการผลิต (Optimization of production techniques)
4. ปรับปรุงระบบการขนส่ง (Optimization of distribution system)
5. ปรับปรุงขั้นตอนการใช้ผลิตภัณฑ์ (Optimization of impact during use)
6. ปรับปรุงอายุของผลิตภัณฑ์ให้มีการใช้งานได้นานขึ้น (Optimization of initial lifetime)
7.ปรับปรุงขั้นตอนในการทิ้งและกำจัด/ทำลายผลิตภัณฑ์ที่หมดอายุโดยไม่ก่อให้เกิดผลเสียต่อสังคม และสิ่งแวดล้อม (Optimization of end-of-life)
หลักการพื้นฐานของการทำ Eco Design คือ การนำหลัก 4R ได้แก่ การลด (Reduce) การใช้ซ้ำ (Reuse) การนำกลับมาใช้ใหม่ (Recycle) และการซ่อมบำรุง (Repair) มาประยุกต์ใช้ในทุกช่วงของวงจรชีวิตผลิตภัณฑ์ คือตั้งแต่การวางแผนผลิตภัณฑ์ การออกแบบ การผลิต การนำไปใช้ และการทำลายหลังการใช้เสร็จ (พิพัฒน์ อภิรักษ์ธนากร, 2560)
Reduce หรือ การลด หมายถึง การออกแบบโดยคำนึงถึงการลดการใช้ทรัพยากรต่างๆ ที่สามารถเกิดขึ้นได้ในทุกช่วงวงจรของชีวิตผลิตภัณฑ์ (Product Life Cycle) ตั้งแต่การเลือกใช้ ทรัพยากร ในการออกแบบ การผลิต จนถึงการขนส่งผลิตภัณฑ์ เป็นต้น
Recycle หรือ การนำกลับมาใช้ใหม่ หมายถึง การออกแบบโดยเลือกใช้วัสดุที่สามารถนำกลับมาผ่านกระบวนการ เพื่อกลับไปเป็นวัสดุตั้งต้นได้มาใช้ในการผลิต เช่น พลาสติกที่สามารถนำไปผ่านกระบวนการกลับไปเป็นเม็ดพลาสติกได้ หรือกระดาษใช้แล้วที่สามารถนำมาย่อยและผลิตเป็นกระดาษอีกครั้งได้
Repair หรือ การซ่อมบำรุง หมายถึง การออกแบบให้ง่ายต่อการซ่อมบำรุง เมื่อการซ่อมบำรุงสามารถทำได้ง่าย จะทำาให้ผลิตภัณฑ์นั้นๆ มีอายุการใช้งานที่นานขึ้น เช่นสามารถเปลี่ยนอะไหล่ได้ ไม่ต้องซื้อใหม่ทั้งผลิตภัณฑ์
จากงานวิจัยเรื่อง “การออกแบบผลิตภัณฑ์ที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม” ของมหาวิทยาลัยศิลปากรศึกษาเกี่ยวกับการออกแบบผลิตภัณฑ์ที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม เป็นการพัฒนาผลิตภัณฑ์ไปสู่ความยั่งยืน โดยคำนึงถึง ด้านสิ่งแวดล้อม ด้านสังคม และจริยธรรม ไม่เกิดปัญหาด้านสิ่งแวดล้อมตลอดวงจรชีวิตผลิตภัณฑ์ และใช้ทรัพยากรที่มีอยู่อย่างจำกัดในปัจจุบันได้อย่างมีประสิทธิภาพเกิดประโยชน์สูงสุด รวมถึงการลดการใช้พลังงานและการบริหารจัดการในกระบวนการผลิตของวงจรชีวิตผลิตภัณฑ์ ซึ่งจะประสบความสำเร็จ และนำไปสู่ความยั่งยืนได้นั้นทุกภาคส่วนของสังคม และผู้บริโภคจะต้องมีจิตสำนึกมีความตระหนัก มีส่วนร่วมในการสนับสนุนเห็นความสำคัญของผลิตภัณฑ์ที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม (ตระกูลพันธ พัชรเมธา, 2557)
ประโยชน์ของ Eco design
1.เพื่อลดผลกระทบต่อสิ่งแวดแล้อม โดยจะส่งผลดีต่อธุรกิจ ชุมชน และสิ่งแวดล้อม ซึ่งเป็นแนวทางนำไปสู่การพัฒนาอย่างยั่งยืน (Sustainable Development )
2. เพื่อสร้างผลกำไรให้กับองค์กร โดยการนำกระแสความต้องการสินค้าและบริการที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมมาใช้เป็นจุดเด่นในการสร้างความเชื่อมั่นให้กับผู้บริโภค
3. สามารถลดต้นทุนค่าใช้จ่าย ในการผลิตจากการลดปริมาณวัตถุดิบ หีบห่อ การใช้พลังงานในการผลิตสินค้าและบริการ
4. สามารถนำวัสดุชิ้นส่วนกลับมาใช้ใหม่ได้ โดยการปรับปรุงผลิตภัณฑ์จากการออกแบบ
5. เพื่อป้องกันปัญหาการใช้ประเด็นด้านสิ่งแวดล้อมมาเป็นกำแพงทางการค้า ที่มิใช่ภาษี (Non-Tariff Barrier , NTB) และรองรับการเปลี่ยนแปลงของกฎระเบียบทางด้านสิ่งแวดล้อมต่างๆ ที่มีความเข้มงวดจากประเทศพัฒนาแล้วเช่น WEEE , RoHs, Eup เป็นต้น
6. ส่งเสริมภาพลักษณ์ที่ดี ให้กับองค์กรและผลิตภัณฑ์ (ธนภัทร ได้พร, 2559)
จากการศึกษา ติดตามและวิเคราะห์ข้อมูลของธนาคารกรุงเทพ (2564) ในกลุ่ม SME เรื่อง Eco-design แนวคิดการออกแบบผลิตภัณฑ์ยุคใหม่ พบว่าในปัจจุบันจะยังไม่เห็นการนำแนวคิด Eco-design มาใช้ในประเทศไทยอย่างแพร่หลายเท่าไหร่นัก แต่ผู้ประกอบการและนักลงทุนทั้งหลายเริ่มมองเห็นโอกาสและคาดการณ์เบื้องต้นแล้วว่า การบริโภคจากกระแสรักษ์โลกและ Eco-design จะเติบโตในตลอดประเทศไทยสูงขึ้น โดยอิงจากตลาดสหภาพยุโรปที่มีอัตราการขยายตัวเริ่มตั้งแต่ก่อนปี 2554 จนถึงเมื่อช่วงประมาณปีที่แล้ว มีการเติบโตในตลาดสูงมากกว่า 400 เท่าเลยทีเดียว เราทุกคนในฐานะผู้บริโภค และผู้จำหน่ายสามารถเลือกใช้ผลิตภัณฑ์ Eco-design เพื่อช่วยลดภาวะโลกร้อนได้อีกทางหนึ่ง
รวบรวมข้อมูลโดยนางสาวสุพักตรา ยุทธภัณฑ์บริภาร
เอกสารอ้างอิง
ข่าวเศรษฐกิจ. (2547). นานาสาระ: Eco-design..การออกแบบเชิงนิเวศเศรษฐกิจ. สืบค้น 3 มิถุนายน 2564, จาก https://www.ryt9.com/s/ryt9/152063
ตระกูลพันธ พัชรเมธา. (2557). การออกแบบผลิตภัณฑที่เปนมิตรตอสิ่งแวดลอม = Product Design for Environment Friendly. วารสารมหาวิทยาลัยศิลปากร ฉบับภาษาไทย, 34(1), 119–135. สืบค้น 1 มิถุนายน 2564
ธนภัทร ได้พร. (2559). Eco Design. สืบค้น 3 มิถุนายน 2564, จาก https://storylog.co/story/56d8f1df035e07c56f1abd1f
ธนาคารกรุงเทพ. (2564). SME in Focus : Eco-design แนวคิดการออกแบบผลิตภัณฑ์ยุคใหม่. สืบค้น 3 มิถุนายน 2564, จาก https://www.bangkokbanksme.com/en/eco-design-new-concept-product-design
พิพัฒน์ อภิรักษ์ธนากร. (2560). ECO DESIGN THAI THAI. กรุงเทพฯ: : ห้างหุ้นส่วนจำกัด ภาพพิมพ์. สืบค้นจาก http://www.thaitradeusa.com/home/wp-content/uploads/2017/03/ECO-DESIGN-THAI-THAI-ebook.pdf
พีรัฐ ลิมปาภรณ์. (2560). การออกแบบและพัฒนาผลิตภัณฑ์ของตกแต่งจากเถาวัลย์เพื่อการออกแบบผลิตภัณฑ์ตกแต่งบ้านสู่การสร้างอาชีพให้เศรษฐกิจชุมชนอย่างยั่งยืน กรณีศึกษา กลุ่มจักสานเถาวัลย์แดง ตำบลปากช่อง อำเภอจอมบึง จังหวัดราชบุรี. กรุงเทพฯ: คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์และการออกแบบ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลพระนคร. สืบค้นจาก https://repository.rmutp.ac.th/bitstream/handle/123456789/3074/ARCH.pdf
