การเผาไหม้ในเตากับมูลฝอยติดเชื้อ
ท่านทราบหรือไม่ จากสถานการณ์ COVID 19 ระหว่างเดือนมกราคม-มีนาคม 2564 เฉพาะในพื้นที่กรุงเทพมหานคร มีปริมาณขยะเพิ่มขึ้นจาก 10 ล้านตันต่อวัน เป็น 40–60 ล้านตันต่อวัน เป็นขยะทั่วไป พลาสติก ขยะหน้ากากอนามัยที่ติดสารคัดหลั่ง ขยะติดเชื้อจากโรงพยาบาล โรงพยาบาลสนาม โฮสพิเทล (Hospitel) ที่ทิ้งปะปนกัน (ประเสริฐ จารึก, 2564) จัดเป็น “มูลฝอยติดเชื้อ” ที่ต้องมีการจัดการอย่างถูกวิธี ไม่ว่าจะเป็นการแยกประเภท การทำลายเพื่อป้องกันไม่ให้เกิดการแพร่กระจายของเชื้อโรค ถูกสุขอนามัยตามมาตรฐานที่กฎกระทรวงสาธารณสุขกำหนดไว้ วิธีการกำจัดมูลฝอยติดเชื้อที่น่าสนใจวิธีหนึ่งคือ “การเผามูลฝอยติดเชื้อในเตา”
กฎกระทรวงว่าด้วยการกำจัดมูลฝอยติดเชื้อ พ.ศ. 2545 ได้ให้คำนิยามของ “มูลฝอยติดเชื้อ” ไว้โดยสรุปใจความได้ว่า มูลฝอยติดเชื้อ คือ มูลฝอยที่มีเชื้อโรคปะปนอยู่ในปริมาณหรือมีความเข้มข้นซึ่งถ้ามีการสัมผัสหรือใกล้ชิดกับมูลฝอยนั้นแล้วสามารถทำให้เกิดโรคได้ เป็นมูลฝอยที่เกิดขึ้นหรือใช้ในกระบวนการตรวจวินิจฉัยทางการแพทย์และการรักษาพยาบาลรวมทั้งในการศึกษาวิจัยจากการตรวจชันสูตรศพหรือซากสัตว์ วัสดุของมีคมทางการแพทย์ วัสดุซึ่งสัมผัสหรือสงสัยว่าจะสัมผัสกับเลือด สารคัดหลั่งจากร่างกายมนุษย์หรือสัตว์ วัคซีนที่ทำจากเชื้อโรคที่มีสิ่งมีชีวิต
ตัวอย่างของขยะติดเชื้อประเภทต่าง ๆ
การกำจัดขยะติดเชื้อ นอกจากระบบเตาเผาแล้ว ยังมีวิธีอื่น ๆ อีกมากมายแต่การใช้งานในประเทศไทยอาจยังไม่แพร่หลายมากนักในทางปฏิบัติ เช่น การทำลายเชื้อด้วยไอน้ำ การทำลายเชื้อด้วยก๊าซ การทำลายเชื้อด้วยสารเคมี การทำลายเชื้อด้วยรังสี การทำลายเชื้อด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า ทำให้ “ระบบเตาผา” ยังคงเป็นที่นิยมและได้รับการพัฒนาอย่างต่อเนื่องทั้งด้านการประหยัดพลังงาน การควบคุมสารพิษตกค้าง โดยคำนึงถึงสภาพแวดล้อมให้มากที่สุด
การเผามูลฝอยติดเชื้อในเตา เป็นกระบวนการเผาไหม้แบบใช้ออกซิเจนด้วยอุณหภูมิสูง เปลี่ยนสารอินทรีย์และมูลฝอยที่สามารถเผาไหม้ให้เป็นสารอนินทรีย์และวัสดุที่ไม่สามารถเผาไหม้ได้ ที่สำคัญคือสามารถลดมวลและปริมาณได้ เป็นทางเลือกทั่วไปที่ใช้ในการบำบัดมูลฝอยที่ไม่สามารถรีไซเคิล นำกลับมาใช้ใหม่ หรือไม่สามารถกำจัดได้ด้วยการฝังกลบ เมื่อทำการเผาไหม้แล้วจะเกิดไอควัน ก๊าซต่าง ๆ และฝุ่นละออง ภายในเตาต้องมีระบบควบคุมที่ถูกต้องเพื่อไม่ให้เกิดก๊าซที่เป็นพิษ สารตกค้างจากเถ้าหลังการเผา ไปสู่การเกิดผลกระทบกับสุขภาพและสิ่งแวดล้อม
ประเภทของระบบเตาเผามูลฝอยติดเชื้อที่นิยมใช้ แบ่งออกเป็น 3 ประเภท
- เตาเผามูลฝอยแบบหลายห้องเผา โดยเตาเผาประเภทนี้จะมีห้องเผามากกว่า 1 ห้องเผา ห้องแรกทำหน้าที่เผามูลฝอย ส่วนเตาเผาห้องที่ 2 จะมีหัวเผาเพิ่มขึ้นเพื่อเผาไหม้ก๊าซ และอนุภาคที่ออกมาจากห้องเผาแรก แบ่งเป็น 2 ชนิด คือ แบบ In-line และแบบ Retort
2. เตาเผาแบบควบคุมอากาศ แบ่งการเผาไหม้ออกเป็นสองส่วนในห้องเผาไหม้สองห้อง ห้องเผาแรกเป็นห้องที่รับมูลฝอยที่ป้อนเข้ามาและเริ่มต้นเผาไหม้โดยควบคุมการเผาให้ต่ำกว่าห้องที่สอง เป็นการป้อนอากาศเข้าห้องเผาแบบป้อนด้านใต้ไฟ โดยขั้นแรกความชื้นที่อยู่ในมูลฝอยจะระเหยออกมา จากนั้นขั้นที่สองสารระเหยที่อยู่ในมูลฝอยจึงระเหยออกมากลายเป็นก๊าซระเหยไหลเข้าสู่ห้องเผาไม้ที่สอง สำหรับการควบคุมการเผาไหม้ประเภทขึ้นอยู่กับการควบคุมอุณหภูมิห้องเผาไหม้แรกและห้องเผาไหม้ที่สอง อากาศที่ป้อนเข้าห้องเผาไหม้ถูกปรับปริมาณ เพื่อให้ได้อุณหภูมิเผาไหม้ตามที่ต้องการ ระบบเตาเผามูลฝอยแบบนี้ที่ใช้กันอยู่ มีระดับการควบคุมอากาศที่ใช้ในการเผาไหม้แตกต่างกัน ส่วนใหญ่อากาศที่เผาไหม้ในห้องแรกและห้องที่สองถูกปรับอย่างอัตโนมัติและต่อเนื่อง เพื่อให้ได้อุณหภูมิที่ต้องการ แม้ว่ามูลฝอยที่รับป้อนเข้ามาจะมีองค์ประกอบและลักษณะสมบัติที่เปลี่ยนแปลงไปก็ตาม สำหรับเตาเผาแบบควบคุมอากาศ ความสามารถของห้องเผาไหม้ที่สองเป็นตัวกำหนดอัตราการเผาไหม้ ต้องมีปริมาตรที่เพียงพอที่จะรองรับและทำปฏิกิริยาออกซิไดซ์ที่สมบูรณ์กับก๊าซระเหยที่ออกจากห้องเผาไหม้แรก และให้มีปริมาณอากาศที่ใช้ในการเผาไหม้ที่เพียงพอเพื่อให้ได้ระดับออกซิเจนส่วนเกินตามที่ต้องการ
3. เตาเผามูลฝอยแบบหมุน (Rotary kiln) เป็นเตาเผาที่มีความยืดหยุ่นและสะดวกในการใช้งานมากแบบหนึ่งเนื่องจากใช้เผากำจัดมูลฝอยเกือบทุกประเภทและทุกสถานะ (ก๊าซ ของเหลว และของแข็ง) ลักษณะของเตาจะประกอบด้วยห้องเผาไหม้แรก ในรูปทรงกระบอกวางทำมุมกับแนวราบเล็กน้อย และหมุนได้รอบแกนโดยชุดหมุนซึ่งอาจจะเป็นมอเตอร์ไฟฟ้าปรับความเร็วรอบได้ จะป้อนมูลฝอยเข้าไปในเตาและมูลฝอยจะเคลื่อนที่ไปยังด้านหนึ่งของเตาเนื่องจากการหมุน การออกแบบเตาเผาจะให้ทำงานในลักษณะที่มูลฝอยที่เคลื่อนตัวไปถึงด้านเตาเผาจะถูกเผาไหม้สมบูรณ์แล้วโดยยกการปรับมุมเอียงและความเร็วรอบของเตา (ปกติอยู่ในช่วง 0.25 ถึง 2.5 รอบต่อนาที) อัตราส่วนความยาวต่อเส้นผ่าศูนย์กลางของเตาเผาที่ใช้ในอุตสาหกรรมอยู่ในช่วง 2:1 ถึง 10:1 กระบวนการเผาไหม้ที่เกิดขึ้นในห้องเผาไหม้แรกนี้จะเหมือนกับที่เกิดขึ้นในเตาเผาแบบควบคุมอากาศ ห้องเผาไหม้ที่สอง (post combustion หรือ after-burner) ทำหน้าที่เผาไหม้ก๊าซร้อนจากห้องเผาไหม้แรกก่อนที่จะส่งไปยังหม้อไอน้ำหรือระบบบำบัดก๊าซต่อไป
ข้อควรคำนึงสำหรับการเผามูลฝอยประเภทติดเชื้อ
1. มาตรฐานและข้อกำหนดของกระทรวงสาธารณสุข ได้กำหนดระบบการการเผามูลอยติดเชื้อไว้โดยให้ใช้เตาเผาต้องมีห้องเผามูลฝอยติดเชื้อและห้องเผาควัน ในการเผามูลฝอยติดเชื้อที่อุณหภูมิไม่ต่ำว่า 760 องศาเซลเซียส และในการเผาควันให้เผาด้วยอุณหภูมิไม่ต่ำกว่า 1,000 องศาเซลเซียส และต้องมีการควบคุมมาตรฐานอากาศเสียที่ปล่อยออกจากเตาเผา ตามประกาศในราชกิจจานุเบกษา ส่วนเศษมูลฝอยติดเชื้อที่เหลือหลังจากการเผาแล้วให้ดำเนินการจัดการตามวิธีกำจัดมูลฝอยทั่วไป (กระทรวงสาธารณสุขฯ, 2545)
2. อัตราการป้อนมูลฝอยกับขนาดของเตาเผา ส่งผลต่อประสิทธิภาพของเตาเผา หากป้อนมูลฝอยเข้าเตาเผามากจนเกินไป จะทำให้การเผาไหม้ไม่สมบูรณ์ และเกิดการคงสภาพของมูลฝอยติดเชื้อ
3. ความสัมพันธ์ของค่าความชื้นและค่าความร้อนของมูลฝอย (Heat Value) อุณหภูมิการเผาไหม้ในเตาเผาทำได้โดยการปรับปริมาณอากาศและเชื้อเพลิง การอุ่นเตาเพื่อให้อุณหภูมิในเตาเผาสูงขึ้นและพร้อมที่จะเผามีความสำคัญก่อนการป้อนมูลฝอย รวมทั้งการปรับอุณหภูมิในเตาเผาระหว่างการเผาไหม้มีความจำเป็นเช่นกันมูลฝอยติดเชื้อจะต้องเผาที่อุณหภูมิสูงและมีระยะเวลาในการเผาเหมาะสมเพียงพอในการทำลายชิ้นเนื้ออวัยวะและมูลฝอยติดเชื้อ โดยมีความร้อนหรืออุณภูมิในการเผาไหม้อยู่ระหว่าง 600–1,000 องศาเซลเซียส
4. การบำรุงรักษาและอุปกรณ์ควบคุม เช่น อุปกรณ์ควบคุมอุณหภูมิในการเผาไหม้ อุปกรณ์ป้องกันการทำงานของระบบจุดไฟในห้องเผาไหม้มูลฝอยซึ่งจะไม่ทำงานจนกว่าห้องเผาควันจะเดินเครื่องในการอุ่นเตาก่อน เป็นต้น รวมถึงระบบบันทึกข้อมูลที่ต่อเนื่องกับอุณหภูมิการเผาไหม้ อัตราการป้อนมูลฝอย การใช้น้ำมันเชื้อเพลิง และปริมาณอากาศที่ป้อนเข้าเตาเผา
5. ด้านความปลอดภัย ทั้งด้านระบบการแจ้งเตือนกรณีที่มีความผิดปกติ ความรู้-ความเข้าใจในผู้ปฏิบัติงานที่เกี่ยวข้อง รวมถึงสถานที่จัดตั้งและดำเนินการเผาให้อยู่ในพื้นที่ปลอดภัย ไม่ก่อให้เกิดอันตรายกับสิ่งแวดล้อมและชุมชน
ดังนั้น เพื่อเป็นการลดขั้นตอน/ช่วยให้ขยะถูกจัดส่งไปยังหน่วยกำจัดขยะที่ถูกต้อง เราทุกคนสามารถช่วยแยกชนิดขยะก่อนทิ้ง ตามชนิดหรือประเภท รวมถึงหน้ากากอนามัยใช้แล้ว ซึ่งเป็นขยะติดเชื้อที่มีปริมาณมากต่อวัน หากทุกคนร่วมมือกันจะช่วยให้เจ้าหน้าที่จัดเก็บขยะ สามารถนำขยะไปเผาทำลายได้ตามขั้นตอน ลดภาวะเสี่ยงการติดเชื้อของผู้จัดเก็บ และลดการแพร่ระบาดของเชื้อโควิดได้อีกทางหนึ่ง
รวบรวมข้อมูลโดยนางสาวพรทิพย์ ชัยเชิดชูวงศ์
เอกสารอ้างอิง
1. กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. กรมควบคุมมลพิษ. เตาเผามูลฝอยติดเชื้อในไทย. สืบค้นเมื่อ 31 พฤษภาคม 2564, จาก http://pcd.go.th/info_serv/envi_incinerate.html
2. กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. กรมควบคุมมลพิษ. การจัดการมูลฝอยติดเชื้อ. สืบค้นเมื่อ 31 พฤษภาคม 2564, จาก http://pcd.go.th/info_serv/waste_infectious.htm
3. กระทรวงพลังงาน. กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษ์พลังงาน. การศึกษาความเป็นไปได้ของการลงทุนผลิตพลังงานไฟฟ้าจากขยะ ด้วยเทคโนโลยีเตาเผาขยะมูลฝอย (Incineration) สืบค้นเมื่อ 28 พฤษภาคม 2564, จาก http://webkc.dede.go.th/testmax/node/2245
4. กระทรวงสาธารณสุข. กรมอนามัย (2557) แนวทางการจัดการขยะติดเชื้อ. สืบค้นเมื่อ 28 พฤษภาคม 2564, จาก https://www.govesite.com/uploads/20171110122752X34GtSp/store/20180521153418brXQkfY.pdf
5. กรมอนามัย. (2561) เอกสารวิชาการด้านการจัดการมูลฝอยติดเชื้อ สำหรับเจ้าหน้าที่กรมอนามัย. สืบค้นเมื่อ 31 พฤษภาคม 2564, จาก http://www.oic.go.th/FILEWEB/CABINFOCENTER17/DRAWER002/GENERAL/DATA0001/00001430.PDF
6. กลุ่มงานราชกิจจานุเบกษา สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี. กฎกระทรวงว่าด้วยการกำจัดมูลฝอยติดเชื้อ พ.ศ. 2545. สืบค้นเมื่อ 26 พฤษภาคม 2564, จากhttp://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/00099809.PDF
7. กองทุนเพื่อส่งเสริมการอนุรักษ์พลังงาน. การประหยัดพลังงานในเตาเผา. กรุงเทพฯ : สำนักงานคณะกรรมการนโนบายพลังงานแห่งชาติ.
8. ดามพวรรณ จงเลิศวณิชกุล. (2561) กําจัดขยะติดเชื้อของโรงพยาบาลธรรมศาสตร์เฉลิมพระเกียรติ. TUH Journal online, 3 (1), 17–28.
9. นิติพันธุ์ แสนสุข. (2560) การศึกษาการกำจัดขยะติดเชื้อด้วยเตาเผา: กรณีศึกษาเทศบาลเมืองวารินชำราบ. สืบค้นเมื่อ 28 พฤษภาคม 2564, จาก http://www.esanpedia.oar.ubu.ac.th/e-research/sites/default/files/Nitipun_Saensook.pdf
10. ประเสริฐ จารึก (2564) โควิดระบาดมาราธอน ทำ‘ขยะล้นเมือง’ ประเทศไทยพร้อมหรือยัง? บังคับเลิกใช้ถุงพลาสติกปี 2565. สืบค้นเมื่อ 16 มิถุนายน 2564, จาก https://www.matichon.co.th/news-monitor/news_2728826
11. ภักดี สิทธิฤทธิ์กวิน … [และคนอื่น ๆ] (2562) การศึกษาการจัดการขยะด้วยวิธีกำจัดขยะที่ต้นทางแบบมีส่วนร่วมของ ชุมชนบ้านป่าก๊อ ตำบลห้วยสัก อำเภอเมือง จังหวัดเชียงราย = The Study of Waste Management Using Community Participation in Waste Disposal at Baan Pa Koo, Tambon Huai Sak, Amphoe Mueang, Chiang Rai. สืบค้นเมื่อ 28 พฤษภาคม 2564, จาก https://so05.tci-thaijo.org/index.php/cmruresearch/article/view/177588/156083
12. วัชรากร ใจตรง, มนตรี วงค์ศิริวิทยา. (2561) ผลการเผาไหม้ชีวมวลโดยตรงในเตาเผาเชื้อเพลิงระบบหัวเผาจากการอัดอากาศของพัดลมหอยโข่ง = The Direct Effect Combustion of Biomass in Burner System by Compressed Air from the Centrifugal Blower. วารสารมหาวิทยาลัยทักษิณ, 21(3) (ฉบับพิเศษ), 191–198.
13. วิภาวี ขำวิจิตร, ธนิดา เจริญสุข, อรรถโส ขำวิจิตร. (2553) ผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและสุขภาพจากเตาเผาของเสียติดเชื้อและสารเคมี = Environmental and Health Impacts from Infectious Waste and Chemical Incinerators. วารสารวิชาการวิศวกรรมศาสตร์ ม.อบ., 3 (1), 1–11.
14. สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา. (2563) คิดจะทิ้ง ก็ต้องทิ้ง “หน้ากากอนามัย” ให้ถูกวิธี. สืบค้นเมื่อ 28 พฤษภาคม 2564, จาก https://oryor.com/อย//infographic/detail/73/1798
15. United Nations Environment Programme. (2020) Waste Management during the COVID-19 Pandemic: From Response to Recovery. Retrieved May, 28 2021, from https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/WMC-19.pdf
